Monstera

Tổng quan về Monstera

Monstera là một chi gồm khoảng 50 loài thực vật có hoa thuộc họ Ráy (Araceae), nguồn gốc bản địa được xác định là các khu rừng nhiệt đới châu Âu và châu Mỹ. Monstera được phát hiện trong tự nhiên lần đầu tiên vào năm 1963 bởi một nhà thực vật học người Pháp, Charles Plumer. Tên khoa học Monstera cũng xuất phát từ tiếng Latinh có nghĩa là “monstrous - quái dị” hay “abnormal - dị thường” do những chiếc lá xẻ và có lỗ của các loài cây này thuộc chi này. Người ta ví von Monstera chính là “quái vật rừng xanh”, đại diện cho thực vật nhiệt đới. Các loài Monstera còn có tên gọi phổ biến khác là Swiss Cheese Plant hay Cheese Plant vì những cái lỗ trên mặt lá giống với các loại phô mai Thụy Sĩ.

Hình ảnh: Monstera được trồng tại vườn KANSO Plant

Monstera vốn rất nổi bật và trở thành cơn sốt trong giới kiểng lá nhưng cũng chính vì vậy, tên gọi của chúng dần được thương mại hóa và gây ra nhiều nhầm lẫn. Không khó để bắt gặp Monstera được gọi với tên Philodendron Spit Leaf hay ở Việt Nam hay gọi là Trầu bà lá xẻ Nam Mỹ. Xét theo khoa học, Monstera và Philodendron là hay chi khác nhau cùng họ Araceae. Tuy nhiên ở nước ta đều thường gom chung gọi dưới tên thương mại là Trầu bà, Trầu bà lá xẻ…Từ những tên gọi thương mại bất cập cùng hình thái có nét tương đồng nên mới dẫn đến việc nhầm lẫn về nguồn gốc, đặc điểm khoa học và nhận diện của những loài cây này.

Một số loài Monstera phổ biến

1. Monstera Deliciosa

Monstera Deliciosa được Liebm. mô tả khoa học đầu tiên năm 1849. Không cần bàn cãi, Monstera Deliciosa chính là loài Swiss Cheese Plant phổ biến nhất trong cộng đồng đam mê kiểng lá. Tên “deliciosa” có nghĩa là “delicious” bởi loài cây nhiệt đới này cho quả có vị ngon ngọt. Loại quả này có tên là Mexican Breadfruit. Hình dạng quả Monstera Deliciosa giống như quả bắp tách vỏ, có hạt lục giác màu xanh cốm. Khi chín, quả cho mùi hương nồng nàn như sự pha trộn giữa mùi quả thơm và mùi quả chuối. Quả chín sẽ hơi ngả sang màu vàng, tinh bột chuyển hóa thành dạng đường gluco ngọt ngào, vị kết hợp giữa múi mít chín mọng và chuối tươi mặc dù nhìn vẻ ngoài chúng không có mối liên quan nào. Bóc lớp vỏ dạng vảy màu xanh ở ngoài sẽ thấy phần thịt trắng bên trong, có cùi tương tự như kết cấu của các loại quả mãng cầu Việt Nam ta. Quả này có thể ăn được và dạo gần đây đang tạo ra cơn sốt trong công đồng mạng khi người người đổ xô tìm mua. Tuy nhiên, lúc chưa chín quả Monstera Deliciosa sẽ còn mủ chứa tinh thể canxi oxalate và kali oxalate có thể gây kích ứng miệng, vòm họng…nên cần thận trọng.

Hình ảnh: Monstera Deliciosa cho quả khi chín ăn được

Loài cây này sống ở những khu rừng nhiệt đới ẩm ướt, vùng trũng thấp và vùng núi trung lưu, phạm vi phân bố trải rộng khắp Bắc và Trung Mỹ, các khu vực lân cận Địa Trung Hải, Đại Tây Dương và một phần châu Á (Ấn Độ, Malaysia…)

Khi lá còn non sẽ có dạng trái tim với các đường nét cắt xẻ mềm mại. Lá Monstera Deliciosa trưởng thành sẽ bắt đầu chuyển sang màu xanh sẫm, dày hơn và cắt xẻ sâu hơn. Đặc biệt mặt lá chắc chắn không thể thiếu những cái lỗ đặc trưng của loài này. Những đốm tròn đó vốn xuất phát từ đặc tính vốn có của Monstera trong tự nhiên. Lá càng to thì chúng càng cần nhiều ánh sáng hơn để quang hợp và tổng hợp chất hữu cơ nuôi sống toàn bộ cây. Lỗ trên lá Monstera trưởng thành được xem là “cửa sổ” để nắng có thể chiếu đến các lá bị che phủ bên dưới.

Bên cạnh Monstera Deliciosa lá thuần xanh, một số giống var (Variegated Monstera) cũng chiếm vị trí cao trên “bảng xếp hạng” những kiểng lá được săn lùng nhất. 

• Monstera Deliciosa Albo có tên khoa học đầy đủ là Monstera Deliciosa Albo Variegata, là một trong những giống Mons Deli nức lòng giới mộ điệu bới tán lá đa dạng màu sắc một cách tự nhiên. Những vệt màu trắng kem có thể phủ kín một mảng lớn trên lá hoặc như dòng sữa khuếch tán, pha trộn trên nền lá xanh tạo nên sự tương phản bắt mắt. Cây có nguồn gốc ở Trung và Nam Mỹ. Sắc trắng trên lá Monstera deliciosa Albo là kết quả của quá trình đột biến tự nhiên, không chứa diệp lục. Vì thể để màu sắc đa dạng được duy trì lâu dài, cần cung cấp cho loài cây này đủ ánh sáng cần thiết, tránh trường hợp lá hồi xanh để tăng cường quang hợp.

​

Hình ảnh: Monstera Deliciosa Albo - KANSO Plant

• Monstera Deliciosa Thaicon có danh pháp khoa học là Monstera Deliciosa Thai Constellation hay ở nước ta còn gọi là Monstera Chòm sao Thái. Đây là một giống Monstera đột biến độc đáo nhất nhờ tán lá như chứa cả bầu trời ngập tràn ánh sao lung linh. Giống Mons Thaicon được lai tạo lần đầu tiên tại Thái Lan vào cuối những năm 1990 bởi hai Monstera Deliciosa và Epipremnum Pinnatum. Là giống đột biến gen bằng thí nghiệm, màu sắc đa dạng của Monstera Deliciosa Thaicon tương đối ổn định so với Mons Albo.

​

Hình ảnh: Monstera Deliciosa Thai Constellation - KANSO Plant

• Monstera Deliciosa Aurea được định danh khoa học đầy đủ là Monstera Deliciosa Aurea Variegata. Loài cây này là kết quả của dạng đột biến di truyền nên cũng cần ánh sáng nhiều để giữ màu sắc đặc biệt. Lá của Mons Aurea tương tự như Mons Albo nhưng là màu vàng kem pha cùng sắc xanh đặc trưng như những đường vân cẩm thạch. 

​

Hình ảnh: Monstera Deliciosa Aurea - KANSO Plant

2. Monstera Borsigiana

Monstera Borsigiana được xem là một phân loài của Monstera Deliciosa, có danh pháp khoa học là Monstera Deliciosa Borsigiana. Cây có nguồn gốc bản địa là Trung Mỹ, Mexico và Panama. 

Trên thực tế, cả hai loài Mons Deli và Mons Borsi có nhiều điểm tương đồng về ngoại hình, đặc biệt là khi còn nhỏ. Monstera Borsigiana có lá nhỏ hơn, phát triển nhanh hơn so với Monstera Deliciosa. Khi trưởng thành, lá Mons Borsi có xu hướng xẻ ngẫu nhiên bất đối xứng, trong khi Mons Deli lại có độ đồng đều nhất định đồng thời có nhiều “ô cửa sổ” trên lá hơn.

Hình ảnh: Monstera Borsigiana - KANSO Plant

3. Monstera Adansonii 

Monstera Adansonii còn có tên Adanson's Monstera, Swiss Cheese Vine, Five Holes Plant và ở Việt Nam gọi là Trầu bà lỗ. Đây là một trong những loài Monstera có lá tương đối nhỏ nhưng lại có điểm nhấn ấn tượng nhất với những đốm cắt xẻ “táo bạo” chằng chịt. Loài Monstera Adansonii này có nguồn gốc bản địa trải dài khắp khu vực Trung Mỹ và Nam Mỹ cùng một số đảo Tây Ấn như Dominica, Antigua, Guadalupe.

Hình ảnh: Monstera Adansonii - Trầu bà lỗ - KANSO Plant

Monstera Adansonii sinh trưởng dạng leo trèo, có hai dạng (form) phổ biến:

• Monstera Adansonii round form: lá có dạng hình trái tim hoặc hơi tròn, bề mặt lá rộng hơn và mọc tỏa đều các hướng.

• Monstera Adansonii narrow form: lá có dạng bầu dục thuôn nhọn ở phần đầu và mọc rũ về cùng một hướng nhất định.

4. Monstera Dubia

Monstera Dubia đã được Engl. và K.Krause mô tả khoa học đầu tiên năm 1908, là một loài có sự thay đổi về hình dạng phải nói là “ngoạn mục” từ lúc còn non đến khi trưởng thành. Đây là ví dụ điển hình về hiện tượng lưỡng hình ở lá (dimorphism). 

Hình ảnh: Monstera Dubia lúc còn nhỏ, lá chưa xẻ 

Monstera Dubia còn có tên là Shingle Plant, cũng là thực vật biểu sinh, được tìm thấy đầu tiên ở nền rừng những khu rừng rậm nhiệt đới Trung và Nam Mỹ. Cây thường được trồng dưới dạng leo quanh cột rêu. Lúc còn non, lá của Monstera Dubia có nét tương đồng như Trầu bà lụa (Scindapsus) từ màu sắc, hoa văn đốm bạc đến dáng lá tim. Khi lớn, lá Monstera Dubia tương tự như Monstera Deliciosa nhưng có phần thuôn dài hơn.

Hình ảnh: Monstera Dubia lúc trưởng thành lá xẻ tương tự như Mons Deli

5. Monstera Obliqua

Monstera Obliqua đã được Miq. mô tả khoa học đầu tiên năm 1845. Loài cây này có tán lá cực kỳ đặc biệt trông như bị sâu ăn lá vậy. Thật ra đó lại chính lá hình thái tự nhiên ở Monstera Obliqua, tương tự như ở Monstera Adansonii. Tuy nhiên không quá khó để phân biệt hai loài này. M. Obliqua có lá mỏng dài, những đốm cắt xẻ rộng hơn nhiều so với Adansonii, gần như chỉ còn lại khung sườn lá trơ trụi. Cũng chính những chiếc lá có phần kỳ quái đó lại là điểm “ăn tiền” của loài Monstera Obliqua.

Hình ảnh: Monstera Obliqua - KANSO Plant

Hướng dẫn chăm sóc Monstera

1. Ánh sáng đối với Monstera

Monstera là thực vật nhiệt đới nên chúng cần ánh sáng tán xạ từ trung bình đến cao để phát triển xanh tốt. Đối với những giống Variegated Monstera, chúng có nhu cầu ánh sáng cao hơn để duy trì màu sắc đa dạng của lá. Tuy nhiên cần cung cấp ánh sáng gián tiếp để tránh lá cháy xém ở viền lá làm mất đi nét thẩm mỹ của cây.

2. Tưới nước cho Monstera

Tùy thuộc vào điều kiện vườn trồng sẽ có kế hoạch tưới tiêu hợp lý cho Monstera. Cần tăng cường tưới nước vào những tháng nắng nhưng vẫn đảm bảo thoát nước ổn định để tránh ngập úng. Hạn chế lượng nước / giãn cách tần suất tưới nước vào mùa mưa, những tháng trời lạnh vì lúc này nước sẽ bốc hơi chậm hơn.

Hình ảnh: Ánh sáng và nước là hai yếu tố quan trọng trong quy trình chăm sóc Monstera

3. Nhiệt độ và độ ẩm phù hợp với Monstera

Monstera vốn ưa độ ẩm trung bình trở lên để giữ lá căng bóng, không bị quăn viền lá hay có hiện tượng lá nhăn nheo. Có thể phun sương bổ sung độ ẩm vào mùa nắng hay những ngày hanh khô.

4. Đất trồng / Giá thể thích hợp cho Monstera

Monstera cần đất trồng thoáng khí và thoát nước tốt. Dựa trên những yếu tố chăm sóc khác cùng một số điều kiện khách quan để cho ra tỉ lệ hỗn hợp giá thể phù hợp nhất với Monstera. 

5. Bón phân cho Monstera

Khi còn nhỏ và được trồng chậu, Monstera sẽ không có nhu cầu quá cao về phân bón. Có thể tưới phân pha loãng vào mùa khô hoặc sử dụng phân tan chậm cho cây.

Hình ảnh: Cần cân bằng hợp lý các yếu tố khi chăm sóc Monstera

Một số vấn đề ở Monstera

1. Sâu bệnh gây hại cho Monstera

Các loài rệp như rệp sáp hay nhện đỏ, ruồi trắng, bọ trĩ…được xem là “kẻ thù số một” của Monstera, nhất là trong giai đoạn cây non. Cần thường xuyên kiểm tra để phát hiện sớm những mầm bệnh và cân nhắc áp dụng một loại thuốc trừ sâu bệnh để phòng ngừa.

2. Lá Monstera vàng

Nguyên nhân lá vàng ở Monstera đa phần đều xuất phát từ việc chăm sóc không hợp lý. Nếu phát hiện những biểu hiện vàng lá đầu tiên, cần tìm hiểu và thay đổi quy trình chăm cây. Dư nước, thiếu nước, thiếu sáng…đều có thể khiến lá Monstera bị vàng bất thường.

Hình ảnh: Thường xuyên theo dõi để kịp thời phát hiện dấu hiệu bất thường ở Monstera

3. Thối rễ ở Monstera

Thối rễ là một bệnh phổ biến ở Monstera do tưới nước quá nhiều hoặc giá thể bí tắc gây ngập úng. Các dấu hiệu thối rễ bao gồm lá vàng, lá héo, thân mềm và rễ úng nhão. 

4. Độc tính của Monstera

Monstera có chứa tinh thể canxi oxalate không hòa tan, gây kích ứng nhẹ vùng miệng, vòm họng…nếu nuốt phải các bộ phận của cây (trừ quả khi chín) hoặc dính phải mủ cây.